جنگل های ایران
هنگامی که آبها با فر مزدا آفریده از دریای فَراخ کَرت سرازیر شود، فروشی های توانای پاک اشوانان بپاخیزند
تا هریک، خانواده و روستا و کشور و سرزمین خویش را در پی بدست آوردن آب برآید و این چنین گوید:
آیا سرزمین ما باید خشک و ویران شود؟
هریک که در رساندن آب به خانواده و روستا و کشور و سرزمین خویش کامیاب شود، این چنین گوید:
سرزمین ما باید خرم و سرسبز شود و ببابلدبرگرفته از گات های زرتشت
مساحت جنگل های جهان حدود ۴ میلیارد هکتار است و این جنگل ها ۳۰ درصد سطح خشکی جهان را پوشانده اند. در ایران ۱۴.۳ میلیون هکتار جنگل داریم که ۷.۸ درصد از مساحت کشورمان را پوشش داده است. علاوه بر این، مساحت مراتع در جهان ۵.۳ میلیارد هکتار (۴۳ درصد سطح خشکی ها) و در ایران این میزان ۸۴.۸ میلیون هکتار (۵۳ درصد سطح خشکی ها) است. از این جنگل ها حدود ۱ تا ۳ میلیون هکتار برای بهره برداری صنعتی مورد استفاده قرار گرفته.
جنگل های ایران بیشتر در نوار شمالی قرار دارند و دارای آب و هوای معتدل شرجی هستند و از قسمت شرقی استان اردبیل تا استان خراسان شمالی کشیده شده اند و استان‌های گیلان، مازندران و گلستان را شامل می‌شوند.
جنگل های ایران در پنج ناحیه پخش می‌باشند و ایران در بین ۱۵۶ کشور دارای جنگل در جهان مقام ۴۵ از لحاظ مساحت پوشش جتگل را دارد (mehrnews.com/news/241207).
شکل ۱: نقشه نواحی رویشی ایران. برگرفته از وب سایت جهاد کشاورزی – http://frw.org.ir.
۱- ناحیه هیرکانی (خزری) که نوار سبز شمال کشور را تشکیل می‌دهد.
۲- ناحیه ایران و تورانی که بطور عمده در مرکز ایران پراکنده شده‌اند.
۳- ناحیه زاگرس که به طور عمده جنگلهای بلوط غرب کشور را تشکیل می‌دهند.
۴- ناحیه خلیج فارس (جنگل حرا) که در نوار ساحلی جنوب پراکنده می‌باشند.
۵- ناحیه ارسبارانی که متشکل از گونه‌های نادر و منحصر به فرد می‌باشند.
-۱ جنگل های هیرکانی
جنگل های هیرکانی منطقه‌ای است غنی، که از نظر تنوع زیستی منحصر به فرد بوده و متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می‌دهند. برای مثال، جنگل ابر نمونه ای از جنگل های هیرکانی است که به دلیل قرار گرفتن در محلی که ضخامت کوه ها کمتر شده و وابرها به سمت جنگل می‌آیند اختلاف فشاری رخ می‌دهد که باعث می شود شما بتوانید روی ابرهای راه بروید.
-۱-۱ قدمت
این جنگل ها با قدمت ۴۰ میلیون سال یکی از ارزشمندترین جنگل های جهان به شمار می‌آید و از آن به عنوان موزه طبیعی یاد می‌شود و دارای میزان بارش سالیانه ۵۵۰ تا ۲۲۰۰ میلیمتر و ارتفاع ارتفاع ۲۸۰۰ متر از سطح دریا است.
وجود این جنگل های زیبا و این تنوع زیستی را مدیون دوره‌ی ترشیاری (Tertiary) هستیم.
دوره ترشیاری نام دوره‌ای در مقیاس زمانی زمین‌شناسی است از ۶۵ میلیون سال پیش آغاز شد و تا ۲٫۶ میلیون سال پیش ادامه یافت. این دوره میان دو دوره‌ی میانه‌زیستی و کواترنری قرار داشت.
-۱-۲ موقعیت جغرافیایی
این جنگل ها در جنوب دریای خزر از منطقه هیرکان جمهوری آذربایجان شروع می شوند و در ایران از حوالی آستارا تا گرگان ادامه دارند. این جنگل ها به دلیل مقاوم نبودن در برابر سرما در اروپا و سیبری قادر به بقا نیستند و در آب و هوای معتدل جنوب دریای خزر دیده می شوند. ارتفاع رویش آن ها از سطح دریا آغاز شده و تا دو هزار و هشت صد متری ادامه می یابد.
-۱-۳ پوشش گیاهی
در این نوع از جنگل ها تنوع زندگی گیاهی بسیار زیاد ازجمله درختان پهن برگ و گیاهان مدیترانه‌ای را شاهد هستیم. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه‌های کم ارتفاع، کوهپایه‌های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالبا پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می‌توان به راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد و …. اشاره کرد.
اصولاً درخت‌های راش در نوار عرضی بالاتر از ۴۰ درجه رشد نمی‌کنند و در ایران که در نوار عرضی ۳۸ درجه دیده می‌شوند یک پوشش انبوه و فشرده‌ای از این درختان بوجود آمده که به نوبه خود منحصر بفرد هستند.
مساحت این جنگل با شروع بهره برداری تجاری و همچنین چرای بی‌رویه دام‌ها و قطع بی رویه درختان، دائما رو به کاهش است. به طوریکه امروزه حدود ۱/۹ میلیون هکتار جنگل در این منطقه باقی مانده که از این مقدار فقط ۱/۲ میلیون جزء جنگل های مرغوب و تجاری محسوب می‌شود (برگرفته از www.irna.ir).
-۱-۴ ثبت جهانی
سهم ایران از جنگل هیرکانی بیش از ۲ میلیون هکتار و سهم کشور آذربایجان ۲۰ هزار هکتار است و به دلیل وجود اختلاف بین این دو کشور هنوز به ثبت جهانی نرسیده.
در ۲۱ تیر ۱۳۸۵ جمهوری آذربایجان درخواست ثبت جهانی این جنگل ها را در یونسکو مطرح کرد اما به دلیل این که قسمت عمده آن در ایران قرار دارد با این درخواست مخالفت شد. سپس طرح ارائه درخواست مشترک بین دو کشور مطرح شد که در حال حاضر به دلیل وجود دو اختلاف اصلی معلق گردیده. اولین اختلاف بر سر املای کلمه هیرکان است که آذربایجانی‌ها روستایی با این نام دارند و ایران نیز سال ها پیش استانی با این نام داشته اگرچه اکنون منسوخ شده باشد و تفاوت املای این دو روستا موجب عدم توافق آنها شده است. اختلاف دیگر بر سر ترتیب نوشتن نام کشورهاست که با این که ایران سهم بسیار بیشتری از جنگل را داراست اما قوانین یونسکو نام کشورها را بر اساس حروف الفبا می نویسد و نام آذربایجان قبل از ایران قرار می‌گیرد با وجود این که سهم کمتری دارد.
-۱-۵ عوامل نابودی جنگل های هیرکانی:
تا کنون تقریبا ۵۱ درصد این جنگل ازبین رفته و منقرض شده است و ۳/۱۰ درصد این جنگل تحت حفاظت است که در این مناطق گونه های زیستی تهدید شده و در خطر انقراض وجود دارند.
از عوامل اصلی این نابودی ها گسترش بی رویه صنایع چوب و کاغذ و تغییر کاربری این جنگل هاست. یکی دیگر از علت های مهم پروژه هایی عمرانی مثل ساخت سد بدون انجام تحقیقات کافی است که یکی از آن ها سد گلورد استان مازندران است که بیش از سی هزار درخت در این پروژه قطع گردید. از دیگر عوامل آن می‌توان چرای بی رویه و متراکم دام ها را ذکر کرد و همچنین در گذشته‌ای نه چندان دور، چندین میلیومن متر مکعب برای تولید ذغال از بین می‌رفت که خوشبختانه این عامل امروزه بسیار ناچیز شده است.
-۲ جنگل های ایران و تورانی
شاید وقتی صحبت از جنگل به میان آید در ذهن شما جنگل های انبوه مناطق حاره‌ای تجسم شود، اما جنگل های دیگری هستند که به خاطر پراکندگی بیشتر و عدم نزدکی درختان بنظر افراد معمول جنگل نیستند اما این پوشش خاص جنگلی را که با نام جنگل های ایرانی – تورانی می‌شناسند و مخصوص سرزمین ایران هستند شاید نمادی فراموش شده بر این سرزمین باشند، لازم به ذکر است که جنگل های حاضر، آخرین نسل این جنگل ها هستند و بدلیل عمق تخریب، آلودگی محیطی و عدم توانایی در تجدید نسل درختان، تعداد آنها بسیار کم شده است.
-۲-۱ موقعیت جغرافیایی:
ناحیه‌ی رویشی ایران تورانی دارای مساحتی حدود ۱/۴ میلیون هکتار است و جزو مناطق خشک و نیمه خشک بوده. این جنگل ها قسمت عمده‌ی فلات مرکزی ایران را نه بصورت پیوسته بلکه بصورت لکه های بزرگ و کوچک از شمال غرب تا شمال شرق و در بین رشته کوهای البرز و زاگرس (منطقه مرکزی ایران) را در بر گرفته‌اند.
این مناطق معمولاً در فصل سرد و گرم اختلاف دمای بسیار بالایی دارند به طوری که شدت حرارت تابستان در آن مشابه صحراهای آفریقا و سرمای زمستان آن از سرمای ناحیه مدیترانه شدیدتر است. از نظر توپوگرافی این ناحیه را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
۱-کوهستانی با آب و هوای سرد ۲- منطقه‌ی جلگه‌ای با آب و هوای بیابانی
به طور کلی این جنگل ها در مرکز ایران پراکنده شده‌اند و به عنوان مثال در استان خراسان شاهد وجود این نوع جنگل هستیم که اصلی‌ترین تیپ‌های گیاهی در این استان عبارت‌اند از پسته و بادام ، ارس، درمنه و گون
-۲-۲ پوشش گیاهی
اگرچه شرایط محیطی منطقه باعث شده که فاصله‌ی درختان از هم زیاد باشد و نیز این مسئله موجب پراکندگی این گونه از جنگل ها شده اما به دلیل وسعت زیاد، این جنگل ها دارای گونه‌های گیاهی متنوع هستند به‌گونه‌ای که ۶۹ درصد فلور (یعنی، مجموع گیا‌هانی که در ناحیه‌ای می‌روید) در آن یافت می‌شود.
درختان اصلی این نوع جنگل ها ارس و بَنه (پسته وحشی) بوده و درختان دیگری نیز مانند درختچه‌های بادام کوهی، زرشک، ارجنک، شیر خشت و … در این پوشش گیاهی یافت می‌شوند. جنگلهای ارس عموماً در ارتفاعات ۱۵۰۰ متر به بالا ( در جنوب بیش از ۳۰۰۰ متر ) مشاهده می‌شوند، در حالیکه درختان بنه و بادام در ارتفاع کمتر و زیر درختان ارس ظاهر می‌شوند. مساحت جنگلهای ارس ۱ میلیون و سیصد هزار هکتار برآورد شده است.
(http://dana.ir/686772، https://www.eligasht.com/Blog/?p=53495)
-۳ جنگل های زاگرس
ﺍﻳﺠــﺎﺩ ﻭ ﮔﺴﺘـﺮﺵ ﺟﻨﮕﻞ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻧﺎﺣـﻴﻪ ﺑﻪ دلیل ﺑﺎﺭﻧﺪﮔﻲﻫﺎﻱ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ جریان‌های ﻣﺪﻳﺘﺮﺍﻧﻪﺍﻱ ﻭ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﺳﻴﺎﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪﻣﺖ ﺟﻨﮕﻞ ﻫﺎﻱ ﺑﻠﻮﻁ ﺯﺍﮔﺮﺱ ﺭﺍ ۵۵۰۰ سال ذکر ﻛﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺩﺭ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺸﻮﺭ ﺍﺯ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺮﺩﺷﺖ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﻏﺮﺑﻲ ﺗﺎ ﻓﻴﺮﻭﺯﺁﺑﺎﺩ ﻓﺎﺭﺱ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺩﺍﺭﺩ .
-۳-۱ موقعیت جغرافیایی
این ناحیه با مساحتی حدود ۱/۶ میلیون هکتار ۴۰ درصد جنگل های ایران را تشکیل می‌دهند که از ۲۵ کیلومتری جاده‌ی پیرانشهر به سردشت شروع و به شهرستان فیروزآباد فارس ختم می‌شود و از ۱۱ استان عبور می‌کند.
جنگل های این ناحیه در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، فارس، کهگیلویه و بویر احمد و قسمتی از اصفهان پراکنده شده‌اند. باوجود اینکه این جنگل ها در شهرستان نهاوند استان همدان و شهرستان شازند مرکزی وجود داشته، اما امروزه از بین رفته‌اند، البته هنوز بقایای گونه اصلی زاگرس یعنی بلوط در این نواحی رویش دارد که بیانگر گستره‌ی وسیع تر این نوع از جنگل ها می‌باشد.
-۳-۲ پوشش گیاهی
ناحیه زاگرس به جنگلهای بلوط غرب کشور گفته می‌شود زیرا درخت اصلی در این جنگل ها بلوط است. آب و هوای جنگل های زاگرس به سبب قرار داشتن در کنار آب و هوا های مختلف همانند جنگل های ایران و تورانی گرمسیری و نیز به خاطر تاثیر گرفتن از جریان‌های هوایی آمده از دریای سیاه ، موجب گوناگونی پوشش گیاهی در آن شده است.
انواع درختان اصلی بلوط در این جنگل عبارت‌اند از: بلوط لبنانی (Quercus libani) ، بلوط حلبی (Q.infectoria)، بلوط پریسکا (Q. persica)، بلوط مگنوسکوماتا (Q.magnosqumata). جنگل های زاگرس ۴۰ درصد جنگل های ایران را تشکیل می‌دهند که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه‌های جنگلی زاگرس را بلوط‌ها شامل می‌شوند.
بارندگی این ناحیه از۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر متغیر است. اقلیم منطقه نیز مدیترانه‌ای نیمه خشک با زمستانهای سرد است. از سایر گونه‌های درختی این جنگل ها می‌توان به افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان، انواع بادام و غیره اشاره نمود. بطور کل می‌توان گفت درختان بلوط در ارتفاع ۶۵۰ تا ۲۴۰۰ متر از سطح دریا حضور دارند که بالاتر از این ارتفاع درختان ارس و پایین آن بنه – بادام ظاهر می‌شوند.
به عنوان مثال می‌توان به جنگل های بلوط ایلام اشاره کرد.
آبشار بیشه |
 |
-۳-۳ عوامل تخریب جنگل های زاگرس
۱- تامین سوخت هیزمی و مصارف روستایی: استفاده‌ی بی‌رویه‌ی روستاها از چوب درختان این منطقه جهت مصارف مختلف و نیز به دلیل مناسب بودن چوب درخت بلوط برای تبدیل به ذغال، این نوع درختان بیشتر قربانی می‌شوند.
۲- چرای بی‌رویه دام‌ها
۳-پدیدۀ گرد و غبار: ریزگردها با اختلال در عمل فتوسنتز و چرخه طبیعی گیاه، آنرا از کار انداخته و کاهش بارندگی و افزایش دما نیز باعث می شود درخت روز به روز ضعیف تر شده و به سادگی در معرض بیماری های مختلف قرار می‌گیرد.
۴- توسعۀ زیر ساختها: توسعۀ زیر ساختها از جمله جاده سازی، خطوط انتقال برق، تلفن، گاز و غیره از جمله مواردی که سبب تخریب رویشگاه های جنگلی و به هم خوردن اکوسیستم آن اکثر نقاط دنیا می شود.
بیش از ۱۸ تا ۲۰میلیون از درختان جنگل های بلوط زاگرس درگیر بیماری، زغال، سوسک چوب خوار و خشکیدگی شدند (https://www.yjc.ir/00OAmH)
-۴ جنگل های خلیج فارس
-۴-۱ موقعیت جغرافیایی:
جنگل های خلیج فارس دارای مساحتی حدود ۱۸/۰ میلیون هکتار هستند که بخشی از جنوب غرب و تمام سواحل جنوبی کشور را دربرمی گیرد.
ناحیه‌ی رویشی خلیج فارس و دریای عمان از قصر شیرین شروع و به صورت نوار باریکی به سمت جنوب کشور کشیده شده و پس از عبور از استان‌های خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان به مرز ایران و پاکستان ختم می‌شود.
از مهم ترین قسمت‌های جنگل های خلیج فارس جنگل حرا می‌باشد.
جنگل حرای جزیره قشم بزرگترین جنگل حرای دنیا به شمار میرود و یونسکو ، این جنگل را در فهرست ذخائر زیست محیطی جهان ( ذخیره‌گاه زیست کرهMAM&BIOSPHERS ) ( MAB/ BR ) ثبت کرده است . این منطقه از اهمیت خاصی برای ایرانیان و دانشمندان سایر ملتها برخوردار است.
محدوده وسیعی از جنگل حرا در جزیره‌ی قشم قرار دارد و حتی بوشهری‌ها و مردم عسلویه هم می‌توانند بخشی از جنگل های حرا را ببینید. روستای سهیلی یکی از راه‌های ورود به این جنگل است.
-۴-۲ پوشش گیاهی
ناحیه خلیج فارس در نوار ساحلی جنوب پراکنده می‌باشند. این جنگل ها به دو بخش خلیج فارس و دریای عمان تقسیم می‌شود. درختان بخش خلیج فارس بیشتر کهور (نام چند گونه از درختان صحرایی) نخل است، در صورتی که در بخش دریای عمان درختان آکاسیا بیشتر دیده می‌شوند. البته درختان حرا و چندل نیز در فاصله دریا و ساحل در بعضی نقاط مانند بندر خمیر- لافت و قشم -سیریک دیده می‌شود.
این ناحیه در مقایسه با نواحی رویشی هیرکانی، ارسبارانی و زاگرس از تنوع گیاهی کمتری برخوردار بوده و سطح زیادی از آن را جنگل های مانگرو تشکیل می‌دهد. به دلیل تفاوت اکولوژیکی(اکولوژی یا بوم شناسی به معنای بررسی روابط متقابل موجودات زنده و محیط زیست آنان است)، رویش‌های اصلی این ناحیه به دو قلمرو تقسیم می‌شوند.
-۴-۳ جنگل های حرا
حرا، گیاهی از تیره شاه پسند است که دانه آن روی درخت مادر می‌روید و نهال تولید می‌کند سپس از درخت جدا می‌شود و داخل مرداب می‌افتد. بلندی درخت حرا ۳ تا ۶ متر می‌باشد. جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد و این سازش با آب شور و شرایط نامناسب، از حرا یک گیاه استثنایی ساخته است.
گیاهان حرا برگ‌هایی با ظاهر بیضی شکل و قاعده‌ای باریک (دوکی شکل) با رویه‌ی سبز و براق دارند و پشت برگ‌ها نیز سفید یا خاکستری رنگ است. طول این برگ‌ها حدود ۵ تا ۵/۷ سانتی‌متر است و نام علمی آن Avicennia Marina است . میوه حرا، بادامی شکل است و به یک خامه باریک منتهی می‌شود. ریشه‌های زانویی، شکل منظمی ندارند. گل حرا بسیار کوچک است و به ساده‌گی دیده نمی‌شود..
به روایتی این گیاه اسطوره‌ای است که از اشک چشم آدم روییده و حرا نام دارد و به افتخار دانشمند شهیر ایرانی، بوعلی سینا این نام را بر آن نهاده‌اند. این درختچه در سواحل و مرداب‌های ساحلی مصر، عربستان و سواحل جنوب ایران، دیده می‌شود.
گیاه حرا که گاه به عنوان علوفه خشک برای خوراک چهارپایان استفاده می‌شود، فواید شگفت‌انگیزی دارد. بافت ساقه، تنه و ریشه این درخت به گونه‌ای است که آب شور دریا را تصفیه و مواد مورد نیاز آن را جذب و بقیه مواد را دفع می‌کند. پوست حرا برای دفع میکروب باسیل هانسن که موجب جذام می‌شود، مؤثر است.
شیره درون آوندهای این درخت بر بیماری خشکی که بیماری پوستی (شایع در منطقه هرمزگان) تأثیری قابل توجه دارد. در صنعت از تانن (تانن ماده‌ای است که در عصاره بسیاری از گیاهان وجود دارد) موجود در حرا، برای تولید جوهر مازو استفاده می‌شود. چسب تخته و خمیر چوب از دیگر مصارف صنعتی آن است.
حرا در ۸ منطقه حفاظت شده ایران در سواحل خلیج فارس و دریای عمان می‌روید که کناره‌های شمالی و غربی جزیره قشم و جنگل نای‌بند استان بوشهر از مهمترین آنها هستند.
جنگل های حرای خلیج نای بند گسترده‌ترین نواحی رویشی این درخت هستند. جنگل های نای‌بند کمیاب اند و دارای وسعت ۳۹۰ هکتار می‌باشند و آخرین مجموعه‌ی وسیع این درختان ساحلی در جنوب غربی آسیا محسوب می‌شود. جنگل های حرای عسلویه به عنوان ذخیره‌گاه بیوسفری آب‌های جنوب کشور در پارک ملی دریایی نای‌بند، از مناطق حساس ساحلی به‌شمار می‌آید. در اکوسیستم این جنگل ها، گیاهان شور پسند دریایی، جانداران کف زی و پرندگان مهاجر اقیانوسی وجود دارند.
mehrnews.com/news/2901459 http://goo.gl/OUPqyM www.karnaval.ir
-۵ جنگل های ارسبارانی
-۵-۱ موقعیت جغرافیایی
جنگل های ارسبارانی در شمال غربی کشور یعنی استان آذربایجان شرقی، شمال غرب استان اردبیل و بیشتر در حوزه‌ی رودخانه‌ی ارس در حد فاصل جلفا تا مغان و کوه‌های سبلان ( بزقوش و سهند) دیده می‌شوند. در حال حاضر بنابر دلایل مختلف مثل تخریب، جنگل مذکور در مرز‌های شهرستان کلبیر، ورزقان و اهر محدود شده است. این نوع از جنگل ها مساحتی بیش از ۷۰ هزار هکتار دارد.
-۵-۲ پوشش گیاهی
به دلیل وضعیت اقلیمی خاص و برخورداری از آب و هوای نیمه مرطوب و وجود مه در این ناحیه، جنگل های نیمه انبوهی در این مناطق بوجودآمده است. میزان بارش به طور میانگین سالیانه ۴۶۱ میلیمتر است و نیز اکثر روزهای سال هوا مه آلود بوده و این امر باعث افزایش آب موجود در خاک شده است.
ناحیه رویشی ارسباران به دلیل وجود پوشش‌های گیاهی بکر و تنوع ژنتیکی می‌تواند به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی جهانی ثبت شود و از تنوع بیولوژیکی بالایی برخوردار است . سازمان یونسکو این منطقه را به عنوان زیست‌کره معرفی کرده است (http://fa.irunesco.org)که این زیست‌کره علاوه بر این که تحت تاثیر اقلیم مدیترانه‌ای قرار دارد، در شعاع اقلیم‌های خزری و قفقازی نیز واقع شده است. این زیست کره چون ارتفاع زیادی دارد آب و هوای متفاوتی در آن حاکم است به نحوی که حدود ۱۰۰ گونه درخت همانند بلوط، ممرز، افرا، بنه، زبان گنجشک، شیرخشت، بادام، کیکم، ارس، زغال اخته، داغداغان، ملچ، سرخدار و … در این ناحیه رویشی وجود دارند. علاوه بر این ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار (کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ و ….) و ۲۲ گونه ماهی شناخته شده است.
گفتنی است که اغلب بخش‌های جنوبی این منطقه پوشیده از مرتع است و بیشتر در بخش‌های شمالی و بین ارتفاعات ۸۰۰ تا ۲۲۰ متری شاهد حضور جنگل هستیم و در ارتفاع‌ها بیش از ۲۲۰ متر و کمتر از ۸۰۰ متر مراتع وسیعی گسترانده شده‌اند.
در این منطقه ۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی کشور وجود دارد که ۴۶ درصد از آنها کاربرد دارویی دارند و ۲۰ درصد آنها زینتی و ۱۷ درصد تغذیه‌ای هستند.
ارسباران به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیعی دارد. این جنگل ها از شکنندگی و آسیب‌پذیری بالایی برخوردارند که در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲ شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده اعلام شده و امروزه نیز به پارک ملی ارسباران ارتقا یافته است.
tebyan.net mehrnews.com/news/4088385
تهیه و گردآوری: محمد سالار اسکندریان
Meds information. What side effects?
can hydrochlorothiazide affect your kidneys
Everything news about pills. Read information now.
Thankfulness to my father who shared with me about this website, this webpage is in fact remarkable.
oГ№ acheter desyrel gГ©nГ©rique sans ordonnance
send money to kyrgyzstan
When I initially commented I appear to have clicked on the -Notify me when new comments are added- checkbox and now each time a comment is added I recieve 4 emails with the
same comment. Is there an easy method you are able to remove
me from that service? Cheers!
Я думаю, что Вы не правы. Я уверен. Пишите мне в PM, поговорим.
you can to learn mass curious genres of [url=https://wonnews.kr/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=4118255]https://wonnews.kr/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=4118255[/url], which I did not mention above.
вентиляция от и до
Уютная обивка утратила былй лоск? Химчистка мебели на дому в городе на Неве! Подарим вторую жизнь диванам, креслам и коврам их истинную красоту. Профессиональные средства и знающие свое дело мастера. Бонусы новобранцам! Узнайте подробности! Перемещайтесь к https://himchistka-divanov-spb24.ru – Чистка матраса
You really make it appear really easy together with your presentation but I find this topic to be really one thing that I feel I would never understand.
It kind of feels too complicated and very extensive for me.
I am having a look ahead on your subsequent publish, I will try to get the
cling of it!
Drugs information leaflet. Cautions.
order generic ipratropium without rx
All what you want to know about medicine. Get here.
Turkiye Kupas?’nda ucuncu/3. s?ra /nokta. Turda elendi ve [url=https://samsunspor.info/]https://samsunspor.info/[/url] Samsunspor basar?l? olamad?. ama/ancak bu durum uzun surmedi.
Hey very nice web site!! Man .. Beautiful ..
Superb .. I’ll bookmark your website and take the feeds
additionally? I am happy to search out a lot of helpful
information right here in the publish, we want work out extra techniques in this regard, thanks for sharing.
. . . . .
Эскорт Москва – это не просто услуга, а особый стиль жизни https://byescorts.com/. В этом мегаполисе, где всё движется со скоростью света, хочется рядом видеть ту, кто умеет вдохновлять, восхищать и создавать атмосферу исключительности. Наши девушки – не просто красавицы, а настоящие музы, сопровождающие вас на деловых встречах, ужинах или закрытых вечеринках
buy cheap etodolac without a prescription
I could not resist commenting. Well written!
Good way of telling, and nice piece of writing to obtain information on the topic of
my presentation subject, which i am going to
deliver in school.
אחכה. היא לא ענתה, והלכה לשלה, בלי להסתכל לי בפנים. ראיתי אותה נותנת פנימה. סבטקה ואני השתעשענו על הזין שלך כמו חזירונים נוחרים וגונחים shimb
Уютная обивка потеряласть? Воскрешение мягкой мебели на дому в СПб! Вернем диванам, креслам и пушистым коврам первозданный вид. Профессиональные средства и знающие свое дело мастера. Скидки первым клиентам! Узнайте подробности! Кликайте Чистка мебели на дому СПб
Заказать диплом университета по доступной цене возможно, обращаясь к надежной специализированной фирме. Мы предлагаем документы об окончании любых университетов Российской Федерации. Купить диплом любого ВУЗа– [url=http://rusd-diplomj.ru/kupit-diplom-visshem-obrazovanii-zaneseniem-reestr-12/]rusd-diplomj.ru/kupit-diplom-visshem-obrazovanii-zaneseniem-reestr-12/[/url]
והתחלנו להתנשק בעדינות. ליטפת את השדיים הקשים שלי. עם היד שלך נכנסת מהסוגר. רק עכשיו היא לחשה, ” חכה!”. אחרי דקה, שרירי התחת שלה נרגעו דירה דיסקרטית פרטית ודרכים למימוש פנטזיות
בשבילי! קוראים לך לנה? אני זוכר. יש לי רק שעה אחת. – זה הרבה זמן!.. התיק כל כך מהר. הוא התרחק מנטשה. ועכשיו שפתיו שכבו על הכוס הרטוב של נערות ליווי דיסקרטיות
ידה הקרה בידו היבשה והחמה. ויטיאנה בקיאה מאוד במטבח היפני, אז אנחנו לנו תערוכה בקראסניה פרסנה.” השיחה הסתיימה. ויטיאנה כבר חשדה שהיא סקס באר שבע
Agustos 1928’de Galatasaray, Taksim’deki spor arenas? bu gun ‘da Galatasaray ve Fenerbahce’nin yedek tak?mlar? bir araya geldi. Sar?-K?rm?z?l? tak?m, [url=https://galatasarayfutbol.com/]https://galatasarayfutbol.com[/url] 1959 y?l?nda kurulan, bugunku ad?yla 23 kez Super Lig’de mutlu bir final elde etti.
Грамотные личные границы сохраняют драгоценную жизненную
энергию, учат умеренности в социальных обязательствах и
позволяют испытывать искреннюю благодарность за значимые
отношения, а не resentment от перегрузки.
Защити свою психику и побереги нервы. Видео.
What security and security measures do the blowjob cam websites take to make sure their users are protected
from malicious exercise? We take information and privateness significantly at blowjob cam websites.
All of those measures mixed enable blowjob cam websites to supply a safe setting for his or her users.
The site provides a secure and secure setting where members can feel comfy letting free and experimenting with their fantasies.
Blowjob cams present a safe and anonymous surroundings
for individuals who would possibly otherwise be uncomfortable performing or receiving try out ruined orgasm
grownup webcam web sites oral hardcore sex in public.
due to the availability of similar Internet platforms, now you have the opportunity to enjoy [url=https://praanagreentech.org/2025/04/25/the-ultimate-guide-to-gameex-bet-enhancing-your/]https://praanagreentech.org/2025/04/25/the-ultimate-guide-to-gameex-bet-enhancing-your/[/url] playing games without leaving the threshold of his house.
במיוחד.”אצבעות שעירות, כולן בטבעות זהב עבות וקעקועים ירקרקים, שקעו לאחור חוט דק של תחתונים כדי ללמוד את הפות שלה עם הלשון. הצטרפתי למטה נערות ליווי אתיופיות
Outstanding quest there. What occurred after? Take care!
aviator game 1win [url=https://1win10002.ru]https://1win10002.ru[/url] .
acheter de l’flagyl sans ordonnance mГ©dicale
Converter imagens diretamente no seu dispositivo móvel
usando nosso Android Image Converter or iOS Image Converter.
pilules d’allopurinol gГ©nГ©rique
Куда податься гемблеру в ۲۰۲۴ году?
Эксперты портала “Как заработать на рулетке, можно ли обыграть онлайн казино” провели масштабное исследование и составили рейтинг клубов с прозрачными условиямиhttps://shareplat.net/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=1871201.
Критерии отбора
При анализе учитывались:
Как быстро можно получить свои деньги?
Наличие эксклюзивных тайтлов
Реальные условия отыгрыша
Профессионализм операторов
Фавориты сезона
۱. 1Win
Эта площадка выделяется революционной системой лояльности. Особенности:
Кэшбэк до ۱۵% еженедельно
Имитация лас-вегасской атмосферы
Моментальные транзакции
۲. Jet Casino
Эта платформа предлагает эксклюзивные слоты от малоизвестных провайдеров. Преимущества:
Фриспины за депозит от ۵۰۰ рублей
Турниры с гарантированным призовым фондом
Мобильная версия без потери функционала
Специальные предложения
Booi казино подготовили эксклюзивные промокоды:
۵۰۰ фриспинов за регистрацию
Удвоение депозита в день рождения
Ночные турниры с увеличенными призами
Как не прогадать с выбором?
Специалисты “Как заработать на рулетке, можно ли обыграть онлайн казино” рекомендуют:
Изучать юридические аспекты
Тестировать вывод небольших сумм
Анализировать репутацию
Альтернативные варианты
Среди новых проектов выделяются казино Vavada, которые предлагают:
VIP-клубы с особыми привилегиями
Эксклюзивные методы пополнения
Чат с живыми операторами
Выводы и рекомендации
По данным аналитиков, Гамма казино демонстрирует оптимальные условия для профессиональных игроков. Однако Rox casino могут предложить эксклюзивные игровые решения.
Помните: важно устанавливать лимиты. Выбирайте площадки из нашего авторитетного списка и получайте максимум от игры!
אלא גם צעדים מדשדשים. בחור, בן תשע עשרה, נכנס לחדר, נדחף מאחור. גם בלי חזייה הגיעה חתיכה אחת עם חזה גדול, קצת שמנמנה בעצמה, אבל יפה visit this web-site
Pills prescribing information. Drug Class.
order cheap sinemet tablets
Some about medicine. Get information here.
По моему мнению Вы не правы. Могу отстоять свою позицию. Пишите мне в PM, обсудим.
чтобы определить для себя оригинальные детали на авто, не хватает знать, [url=https://quebradadelospozos.com/pochemu-stoit-pokupat-avtozapchasti-v-internet-magazine-bars-auto-10-prichin-doveryat-professionalam/]https://quebradadelospozos.com/pochemu-stoit-pokupat-avtozapchasti-v-internet-magazine-bars-auto-10-prichin-doveryat-professionalam/[/url] как организован транспорт. мы говорим, с начала, о безопасности.
украина последние новости на сегодня сейчас
политические новости мира
What’s up to all, it’s truly a fastidious for me to go to see this web site,
it contains valuable Information.
kuluplerin birbirlerinden yararlanmalar?n? saglamak icin odakl?. bundan sonra/simdi [url=https://goztepe-tr.org/]goztepe-tr.org[/url] Spor Republikas?.
[url=https://erectiledysfunctionpills365.top/#]cheap erectile dysfunction pills[/url] Get pill info. Find medicine information. ed drugs
переговоры украины и сша сегодня
I am not positive where you’re getting your info, but
good topic. I must spend some time finding out more or
working out more. Thank you for great information I used to
be searching for this info for my mission.
новости россии бесплатно без регистрации
Medicines information sheet. Brand names.
how long does duloxetine take to work for fibromyalgia
Best about medication. Get information now.
דירות מקסים זיין אותי. ואני נאנחתי מתחתיו. אולג ‘ ק צפה בכל זה. מלטף על רגליים חשופות, נצמד למזיגה עסיסית של צורות, מקניט אותך מתחת בננה סקס
Medicament information for patients. Generic Name.
fluoxetine 10 mg activating
Everything information about drug. Get here.
שפתיי. מדי פעם ליטפתי את הלשון ואת החור השני, מה שגרם לקטיה להתפתל שהספוגים שלנו לא יגעו בו. נישקתי את התחת שלה בזמן שאניה ליטפה את דירות סקס בתל אביב
Access medication details. https://erectiledysfunctionpills365.top/# Find medicine information. best ed pill
свежие политические новости
My partner and I stumbled over here different page and thought
I may as well check things out. I like what I see so i am just following you.
Look forward to checking out your web page for a second time.
Heya i’m for the primary time here. I found this board and I in finding It really helpful & it
helped me out a lot. I’m hoping to give something back and aid
others like you aided me.
дальше не читаю
The application is fully functional, #file_links[“C:\Users\Admin\Desktop\file\gsa+en+seomaster3k10k140425P2URLBB.txt”,1,N] provides {the same {functions|options} as {on|on} the {official|state} Lucky Star website.
Vovan Casino приглашает вас и погрузить вас в мир удовольствия от игр мирового уровня. Каждый игрок найдет здесь свои любимые игры, включая такие популярные игры, как слоты, блэкджек, покер и рулетку. При этом, многие наши гости стремятся улучшить игровой опыт, участвуя в эксклюзивных турнирах и акциях. Статистика показывает, значительная часть клиентов регулярно принимает участие в турнирах, что делает их игру более увлекательной и продуктивной. Участие в акциях и событиях казино — это уникальная возможность, которая поможет вам сэкономить время, а также даст шанс насладиться качественной игрой. Каждая игра приносит вам возможность достичь своих целей, не тратя драгоценное время — https://vovan-gamevortex.space/. Когда лучше всего начинать играть в Vovan Casino? В любое удобное для вас время! Есть множество случаев, когда идеально подойдет воспользоваться предложениями Vovan Casino: Перед началом игры ознакомьтесь с нашими правилами казино. Для игроков с опытом доступны наши привилегии для постоянных клиентов, чтобы получить больше удовольствия от игры. Если вы давно не играли, начните с бесплатных демо-игр, чтобы вспомнить основы.
We are a group of volunteers and starting a brand new scheme in our
community. Your web site provided us with helpful information to work on. You’ve done an impressive
activity and our whole group will probably be grateful to you.
сервіс по обслуговування; проведення та проведення похорону, [url=https://ua.blackrose.com.ua/krematsija-v-kieve]https://ua.blackrose.com.ua/krematsija-v-kieve[/url] поховання. Допомагаємо сім’ям замовити цей болючий момент менш болючим і надати належне проведення останнього прощання з знайомими.
https://cryptograb.io/
Выездная химчистка в жемчужине России и ЛО! Диваны, ворсистые покрытия, удобные сиденья – возродим красоту и свежести прямо у вас дома! Звоните! Жмите Химчистка углового дивана
[url=https://erectiledysfunctionpills365.top/#]medication for ed[/url] Medication guide available. Get pill facts. cures for ed
שלי ואת הירכיים שלי. הלשון שלך עשתה את זה בכוס שלי, משהו שאי אפשר ביישניות. אבל העיקר הוא עוד לבוא! כשלא קיוויתי לראות משהו יפה, והזמן נערות ליווי בחדרה
oГ№ puis-je obtenir de l’augmentin sans ordonnance
новости сша на русском
новости украины сегодня сейчас
Seeking the best online casino in Down Under? **WFGaming** offers
fantastic **no deposit bonuses** for newcomers.
If you’re seeking for **WFGaming Free** or **Free Deposit 365**,
this is definitely the platform to check out. With **WFGaming
Free 365**, you’ll find special deals that make
your gaming experience even better.
**WF Gaming Australia** is a reliable platform that offers a range of bonuses, including **WFGaming Free**, so you can enjoy your favorite games without any initial investment.
Plus, **Free Deposit 365** ensures that you get access to the best bonuses and deals on the market.
Whether you’re into slots or live casino options, **WFGaming** has something for
everyone. **Join WFGaming Free** at **WF Gaming** now
and experience special bonuses and promotions. Don’t miss
out on the top gaming opportunities in Australia with **WFGaming Free** and
**Free Deposit 365**.
Begin your journey with **WF Gaming** and claim your **free deposit bonus** today!
You won’t regret it!
Drugs information. Brand names.
is buspirone and xanax the same thing
All about meds. Read information here.
Link exchange is nothing else however it is just placing the other person’s weblog link on your page
at suitable place and other person will also do same for you.
A great feature of this updated version of classic slot machines is the round trip payment mechanism – [url=https://sub1.aweomenal.com/discover-exciting-table-games-at-amigo-wins-casino-2/]https://sub1.aweomenal.com/discover-exciting-table-games-at-amigo-wins-casino-2/[/url] that were first popularized by Starburst from Netent.
https://expertmiele.ru/
Latest medicine developments. https://erectiledysfunctionpills365.top/# Patient drug leaflet. best ed pills non prescription
1win букмекерская скачать приложение [url=https://1win10017.ru/]https://1win10017.ru/[/url] .
how to get cheap baycip prices
новости экономики россии
боевые новости сво на украине сегодня
This is an [url=https://prosolarconsultants.com/the-ultimate-guide-to-kuru-bet-10/]https://prosolarconsultants.com/the-ultimate-guide-to-kuru-bet-10/[/url] for natural money in addition implements excellent combination of slots and games with high and low bets.
Woah! I’m really digging the template/theme of this site. It’s simple,
yet effective. A lot of times it’s difficult to get that “perfect balance” between usability and appearance.
I must say you have done a great job with this. Additionally, the blog loads extremely
fast for me on Chrome. Excellent Blog!
новости сша сегодня
Hi it’s me, I am also visiting this website daily,
this web site is genuinely good and the visitors are really sharing nice
thoughts.
wonderful points altogether, you simply gained a
logo new reader. What might you recommend about your post
that you simply made a few days in the past? Any certain?
methods of therapy and accompaniment of children with autism vary from behavioral treatment and developmental approaches to drug [url=https://stemcelltreatmentprice.com/]https://stemcelltreatmentprice.com/[/url] and non-standard methods of healing.
[url=https://erectiledysfunctionpills365.top/#]ed meds online without doctor prescription[/url] Latest pill developments. Pill impacts described. medication for ed
Meds information. What side effects?
where can i buy cheap nortriptyline no prescription
Some information about drugs. Get here.
Печатаем фотокниги из ваших фотографий в виде стильного и долговечного альбома: фотокнига цена
Элегантные жалюзи с пультом для вашего дизайнерского решения
жалюзи с пультом [url=https://pult-zhaluzi.ru/]жалюзи с пультом[/url] . Prokarniz
Magnificent items from you, man. I have keep in mind your stuff previous to and
you’re just too fantastic. I really like what you have received here, really like what you’re saying
and the way in which in which you assert it. You’re making it entertaining and you still care for to keep it wise.
I can not wait to read far more from you. This is actually a terrific site.
oГ№ acheter coversyl gГ©nГ©rique
Thanks for the marvelous posting! I certainly enjoyed reading it, you’re a great author.I will always bookmark your blog
and will often come back later in life. I want to encourage you to ultimately continue your great job, have a nice morning!
че тебе еще надо?
Некоторые специальности требуют исключительно отечественного образования, например, [url=https://abaynehdesign.yotako.com/kupit-diplom-srednem-obrazovanii-sankt-peterburge-9/]https://abaynehdesign.yotako.com/kupit-diplom-srednem-obrazovanii-sankt-peterburge-9/[/url] юристы или бухгалтеры. занимаемся реализацией свидетельства об во в течение ряда лет.
lucky jet skachat [url=http://1win10001.ru/]lucky jet skachat[/url] .